تاریخ شفاهی از رویدادهای ۲ساله كووید-۱۹ در ایران؛
ناگفته هایی از مدیریت کرونا و علل تاخیر در واردات واکسن به کشور
به گزارش آزمایشگاه رادین حدود دو سال از حضور نامبارک «شماره ۱۹» در ایران می گذرد؛ ابوالویروسی که خانه به خانه پخش گردید و دنیا را از تب و تاب انداخت؛ حالا هم طبق آمارهای رسمی چند میلیون نفر را در دنیا و بیشتر از ۱۳۴هزار تن را هم در کشورمان روانه خانه ابدی کرده است...
به گزارش آزمایشگاه رادین به نقل از ایسنا، در کشاکش تایید و عدم تایید کشورهای مختلف در واپسین ماه های سال ۱۳۹۸، بالاخره ۲۹ بهمن ماه همین سال، شناسایی دو مورد از ویروس جدید کرونا در کشورمان و در قم تایید و رسما از جانب وزارت بهداشت اعلام شد؛ ویروسی که بعدها کووید-۱۹ نام گرفت و از آن روز تا کنون همانند آنچه که در دنیا می گذرد، موارد مبتلا شدن و البته قربانیان آن هر روز بالا و بالاتر می رود.
با وجود گذشت بیشتر از دو سال از تایید حضور بیماری در دنیا و البته ایران، اما هنوز هم نادانسته های آن فراوان است و دارو و درمان آن همچنان در مرحله آزمون و خطاست و درمان اختصاصی ندارد.
در این میان هم جهش های مختلف ویروس، کار دنیا را در مدیریت و مقابله با بیماری پیچیده کرده است؛ بطوریکه پس از کرونای ووهان، شاید بتوان از جهش های آلفا و دلتا که به کرونای انگلیسی و هندی معروف شدند و الان هم کرونای امیکرون که منشاء آنرا آفریقای جنوبی می دانند، بعنوان مهم ترین و پرمرگ و میرترین جهش های ویروس کووید-۱۹ نام برد.
اما کار ایران در تشخیص و مدیریت بیماری شاید کمی سخت تر بود؛ چونکه تحریم ها مانعی مضاعف بودند بر سر اقدامات تشخیصی، درمانی و کمی بعد هم دسترسی به واکسن.
در هر حال به مدد جانفشانی کادر بهداشت و درمان و تلاشهای دانشمندان ایرانی در تولید داروهای موثر و البته ساخت و تولید واکسن در پلتفرمهای مختلف و همینطور سایر اقدامات صورت گرفته از جانب مسئولان، حالا پیشرفتهای بسیاری در روند مبارزه با بیماری و البته درمان بیماران داشته ایم و در کل اوضاع قابل مقایسه با روزها و ماه های نخست شیوع اپیدمی در کشور نیست.
علاوه بر مراعات موارد بهداشتی نظیر استفاده از ماسک و رعایت فاصله اجتماعی، متخصصان از ابتدا «واکسن» را ابزاری مهم در جلوگیری از کرونا و مدیریت آن در دنیا خواندند؛ به همین دلیل هم با شیوع بیماری، دنیا در تب و تاب ساخت واکسن قرار گرفت و ایران هم با وجود محدودیتهای ناشی از تحریمها و البته با تاخیر نسبت به برخی کشورهای دیگر، به این عرصه ورودکرد.
همزمان با دومین سالگرد شناسایی ویروس کووید - ۱۹ در کشورمان، اقدامات ایران در مدیریت این بیماری و همینطور ورود به عرصه تولید واکسن کرونا آن هم در پلت فرم های مختلف را با دکتر مصطفی قانعی - عضو کمیته علمی کشوری مقابله با کرونا و عضو کمیته ملی واکسن کرونا به گفت و گو نشستیم که به دنبال می خوانید:
تاریخ کرونا و تاخیر شش ماهه ایراندکتر قانعی در گفتگوی تفصیلی با ایسنا درباره ماجرای ورود ایران به عرصه ساخت واکسن کرونا و جزئیات آن، می گوید: بر مبنای تاریخچه ویروس ها مشخص شده است که برخی ویروس ها واکسن پذیر نیستند؛ بعنوان مثال کسی نتوانست ضد ویروس هپاتیت C واکسن بسازد یا هنوز واکسنی برای ایدز ساخته نشده است. با ورود ویروس کرونا به کشور نخستین سوال این بود که شاید این ویروس هم دو تا سه ماه بعد به اتمام برسد؟ پس کسی به فکر این نبود که به سرعت به سمت آماده کردن زیرساخت واکسن برود، به جز کشورهایی که قبلا ویروس SARS و MERS را دیده بودند و به این فکر بودند که اگر همه گیری رخ دهد، ازاین رو واکسن لازم است؛ اما خب این حوادث در ایران رخ نداده بود؛ از یک سو ساخت واکسن ضد ویروس SARS و کووید در برنامه کشوری نبود و از طرف دیگر نمی دانستیم که این ویروس واکسن پذیر است یا خیر؟ ازاین رو تا ایران فکر کند که واکسن بسازد یا نه، حدود شش ماه از سایر کشورها عقب افتاد و زمانی دست به ساخت واکسن زد که کشورهای دیگر آغاز به تولید و برنامه ریزی تزریق واکسن در فازهای مختلف کرده بودند.
توقع ایرانی ها، واکسن سازان ایرانی و حمایتی که نبودوی می افزاید: این شش ماه تاخیر چیزی بود که ما در تاریخ کرونا مدام متذکر می شدیم که اگر عقب هستیم به این دلیل است که دیر کار را آغاز کردیم. در کنار این امر، سایر دولت های دنیا مبادرت به پیش خرید واکسن از شرکتهای واکسن ساز خود کردند و به واکسن سازها اعلام نمودند که اگر شکست خوردند، واکسن اثر نکرد، مردم قبول نکردند واکسن تزریق کنند و... شما خسارتی نمی کنید و دولت خسارت می بینید که این مورد هم چیزی بود که در کشور ما رخ نداد و دولت حمایتی نکرد. در چنین شرایطی در یک سمت واکسن برکت با مدیریت جهادی کار را شروع کرد چون سرمایه دست خودش بود و احتیاج به دولت نداشت و در سمت دیگر انستیو رازی و انستیتو پاستور هم کار ساخت واکسن را آغاز کردند.
دبیر ستاد توسعه زیست فناوری ریاست جمهوری ادامه می دهد: از طرف دیگر، ما هم بعنوان معاونت علمی آغاز به فراخوان واکسن سازها کردیم؛ چونکه تجربه موفقی در تولید کیت داشتیم و آمدیم انواع واکسن ها را حمایت کردیم. این حمایت در فاز اول خیلی هزینه نمی برد و با حدود ۵ میلیارد تومان می شد فاز آزمایشگاهی را طی کنند. در کنار این حمایت ها ساخت انواع پلت فرم های واکسن از ناقل ویروسی تا MRNA در سایر کشورها درحال انجام بود و ما هم هر کس هر پروژه ای آورد استقبال کردیم؛ چونکه نمی دانستیم کدام پروژه نتیجه بخش خواهد بود. به موازات این امور بخش های دفاعی مانند وزارت دفاع هم کار را شروع کردند که ماهم سعی کردیم کمک نماییم اما، خودشان زیرساخت هایی داشتند که به کار نگرفته بودند. اینکه ارتش چین آغاز به تولید واکسن کرد یک الهام برای مسئولین ایران بود که وزارت دفاع هم وارد این عرصه شود. در مجموع با حمایت هایی که از جانب ما شکل گرفت فاز آزمایشگاهی واکسن ها طی شد و این درحالی بود که در شرایطی قرار گرفته بودیم که دنیا توقع واکسن را در ایرانیان بالا برده بود.
پولی که به کووکس دادیم و واکسنی که نگرفتیمشرط کشورهای دوست برای واکسیناسیون ایرانیانوی همینطور به اقدامات ایران در آن زمان برای خرید واکسن هم اشاره می کند و می گوید: در این بین ما پول سبد کووکس سازمان جهانی بهداشت را پرداخت کرده بودیم ولی به داخلی ها پول نداده بودیم. این درحالیست که کووکس نه تنها به ما واکسن نداد بلکه از راه رسانه، کاری کرد که توقع واکسن در مردم شکل بگیرد و از سویی هم مرگ ها را به حساب عدم واکسیناسیون بگذارند. این سبب شد یک چالشی در کشور شکل گیرد که دیدیم عده ای به خارج از کشور رفتند که واکسن تزریق کنند ولی ما همزمان با این مورد سعی کردیم از کشورهایی واکسن بگیریم که با ما دشمنی نداشته باشند. آنها هم این مورد را منوط به چند شرط کردند؛ اول آنکه فاز سوم کلینینکال ترایال واکسنشان در ایران صورت گیرد، دوم این که ۵۰ درصد پول واکسن را هم پرداخت نماییم و سوم این که اگر هم عارضه ای پیش می آمد باید خودمان بیمه می کردیم و این درحالی بود که گفتند هیچ مسئولیتی هم در برابر واکسن قبول نخواهند کرد. اینجا لازم بود یک جسارتی برای تصمیم گیری شکل گیرد. در کمیته ملی واکسن در حضور وزیر بحث شد و به طرف خارجی گفتیم اگر فناوری ساخت را به ما می دهید ما این شرایط را می پذیریم که تنها کوبا این شرط را پذیرفت که انتقال فناوری صورت گیرد.
آغاز ساخت واکسن کرونا در ایران و سبدی که شکل گرفتقانعی ادامه می دهد: ازاین رو کار ساخت واکسن در کشور شروع شد و واکسن کووایران برکت به سبب بنیه مالی که داشت از سایر واکسن سازها جلو زد و زودتر کار را آغاز کرد. از سوی دیگر شرکتهای خصوصی هم کار را آغاز کردند و شرکت اکتوور کوشش کرد تا با روسیه وارد تعامل شود که واکسن اسپوتنیک را بیاورد که تا همین یک ماه قبل طول کشید که لایسنس این واکسن را پیاده کند. شرکت سیناژن هم موفق شد واکسن استرالیایی را پس از فاز یک به کشور بیاورد. فاز اول واکسن در ارتباط با شرکت اسوه توسط معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری حمایت شد و همینطور واکسن MRNA مورد حمایت معاونت علمی و صندوق نوآوری قرار گرفت. واکسن نورا هم مورد حمایت معاونت علمی، دانشگاه بقـیةالله و سپاه قرار گرفت و در مجموع یک سبد واکسیناسیون برای کشور فراهم گردید، بشکلی که پیشبینی می کردیم دیگر از بهمن ماه سال جاری مشکلی نخواهیم داشت.
فشار کرونا و مجوز اورژانسی دولتاو در ادامه صحبتهایش درباره واکسیناسیون کرونا در کشور به ایسنا، می گوید: چین از این که ما او را کنار زده بودیم مقداری ناراحت بود و دولت جدید که آمد این ارتباط را برقرار کرد؛ بنابراین واکسیناسیون غالب ایران با واکسن سینوفارم چین انجام شد. در مجموع یک سبد وارداتی، یک سبد انتقال فناوری و یک سبد تولید داخل شکل گرفت. باتوجه به شرایط اورژانسی کرونا باید بدانیم که دو فرصت پیش آمد؛ یکی برای واکسن سازها و یکی برای دولت. واکسن سازها اگر می خواستند این کار را به شکل عادی انجام دهند ۵ سال زمان می برد ولی فشار کرونا سبب شد دولت تعجیل کند و مجوز اورژانسی دهد. برای دولت و سازمان غذا و دارو هم یک تجربه شد که بسیاری از قواعدی که گذاشتیم چندان هم لازم نیست و اگر وقت های دیگر هم این گونه با مردم تعامل کنند، بد نیست؛ چون واقعا فناور بر سر ساخت واکسن اذیت می شد.
چرا این همه واکسن ساختیم؟ پولی که کووکس پس نمی دهدوی می افزاید: وقتی تولید را آغاز کردیم نقدها شروع شد که چرا این همه واکسن در سبد ساخت وجود دارد؟ چرا دنیا یک یا دو واکسن دارد و ما چنین سبدی داریم؟ که پاسخ ما این بود که صبر کنید تا بهمن ماه بگوییم چرا این همه واکسن ساختیم و این روزها می بینیم این مدل مشخص شد که مثلاً کسی که دو دز واکسن با پلت فرم غیرفعال تزریق کرده است باید دز سوم را از نوع دیگری تزریق کند که اگر ما این گونه فکر نمی کردیم باید باردیگر واردات انجام می دادیم. این درحالی است هم اکنون نیازی به واکسن وارداتی نداریم و مشکلمان این است که حالا پولی که به کووکس دادیم را چه کار کنیم؟ نه پولمان را پس می دهند و نه ما این همه واکسن خارجی لازم داریم. روزی چالش این بود که واکسن به ما نمی دادند و امروز چالش داریم که کاش پولمان را پس می دادند که مشکلمان حل شود.
غفلتی ۴۰ ساله که با کرونا جبران شداو به تحریمها هم گذری میزند و با اشاره به اینکه تمام تجیهزات تولید واکسن در فهرست تحریمی است، میگوید: تمام ماده اولیه واکسن در اختیار دو تا سه شرکت است. بسیاری از کشورهای اطراف ما هم که تحریم نبودند تکنولوژی ساخت واکسنشان به اندازه ایران پیشرفت نکرد؛ بنابراین این دستاوردی که کشور ظرف یک سال به ساخت واکسن می رسد باید با در نظر گرفتن ملاحظات تحریم، عدم حمایت دولت در پیش خرید واکسن، بسته بودن مسیر انتقال پول به خارج از کشور و در عین حال ناآشنایی سازمان های تنظیم گر با شرایط، بررسی شود. رویش این استعداد در بستر چنین مشکلاتی یک دستاورد بزرگ بود. نکته حائز اهمیت این است که هیچ کدام از این واکسن سازها با از میان رفتن کرونا، حذف نمیشوند، چه کرونا باشد و چه نباشد اینها حتما سراغ ساخت واکسن های دیگر می روند و غفلت ۴۰ ساله ما در تولید واکسن باردیگر جبران و احیا می شود.
وی اضافه کرد: وقتی ما در گذشته صاحب انستیتو پاستور و انستیتو رازی بودیم در مقطعی حتی به اروپا واکسن دادیم ولی میتوان گفت پس از انقلاب دراین زمینه افول کردیم و دیگر آن سرعت واکسن سازی را از دست دادیم. کرونا این غفلت را جبران کرد. از طرفی میتوان گرفت شرکتهای دانش بنیان این حرکت را زنده کردند و اگر این شرایط و همت نبود بازهم ما عقب می ماندیم.
وزارت بهداشت درباره «پاستوکووک» همت کندرئیس پیشین انستیتو پاستور ایران به مشکلات فعلی کمبود واکسن پاستوکووک در مراکز تزریق واکسن هم اشاره میکند و می گوید: مدل حمایتی مسئولین کشور در خرید واکسن بود اما، هیچگاه پولِ پیش به کسی ندادند. فناوری واکسن پاستوکووک برای کوبا است و به جهت اینکه تولید آن در ایران صورت گیرد احتیاج به تجهیزات دارد که خریداری این تجهیزات نیازمند ارز است تا بتوانیم از آغاز زنجیره واکسن راتولید نماییم. هم اکنون در بخشی احتیاج به خرید واکسن از کوبا داریم که به کشور وارد نماییم تا پُر نماییم که شاید مسئولین می گویند واکسن که هست (سایر واکسنها) پس چرا مبادرت به خرید کنیم؟ و از سویی بدون نصب تجهیزاتِ این واکسن نمی توان مطمئن بود که هر موقع اراده نماییم این واکسن را در اختیار داریم. تهیه تجهیزات، وابسته به ارز است و این در شرایطی رخ داده است که بخش خصوصی واکسن ساخته است و به میزان کافی هم در اختیار ما گذاشته است. البته تکنولوژی واکسن پاستوکووک خیلی خوب است و بهتر است هزینه نماییم تا این تکنولوژی وارد کشور شود؛ چون پایه آن بر مبنای توکسوئید کزاز است و خیلی خوب عمل کرده است. وزارت بهداشت باید این همت را داشته باشد که پیوست تکنولوژی این واکسن را وارد کند که این مشکل حل شود و کمبود این واکسن هم رفع گردد.
وی در پاسخ به این پرسش افکار عمومی که به چه دلیل ایران سبد متنوع ساخت واکسن را انتخاب نمود و سرمایه خویش را بر ساخت دو یا سه واکسن متمرکز نکرد، می گوید: اگر کسی سرمایه خویش را برای تولید ۵ واکسن گذاشته است حتما این نقد به او وارد است که چرا بر دو واکسن سرمایه گذاری نکرده است؛ اما اگر هیچکس سرمایه گذاری نکرده باشد دیگر این سوال پرسیده نمی گردد. یعنی این سوال باید از طرف کسی مطرح شود که سرمایه جایی برده باشد. اگر دولت بیلانی بدهد که فلان قدر بر واکسن سرمایه گزاری نموده است سپس می توانیم بپرسیم چرا بر این مقدار سرمایه گزاری نموده ای ولی حالا هیچ بیلانی ندارد؛ این درحالیست که سرمایه گذاری در این بخش نکرده است. بخش خصوصی خودش پول گذاشته است و برکت و فخرا هم خودشان هزینه کرده اند؛ پس کسی در مبحث واکسن سرمایه گذاری نکرد. حمایت معاونت علمی و صندوق نوآوری و شکوفایی هم در چارچوب وام بوده است.
طبق قرارداد عمل نکردندمی خواستند ما را زمین بزنندعضو کمیته ملی واکسن کرونا درباره سبد کووکس، هم اشاره کرد: آنچه که یقین قطعی دارم این است که می خواستند ما را در این ماجرا به زمین بزنند و شرایط را مدیریت می کردند. به جهت اینکه حتما آشوبی در ایران برپا شود هم مدیریت رسانه و هم مدیریت انتقال پول انجام می دادند. حتی وقتی بانک مرکزی پول را برای کووکس تخصیص داد انتقال پول را گرفتار مشکل کردند؛ یعنی پولی که در کره جنوبی بود را هم با مشکل انتقال دادند؛ آنهم در شرایطی که می گفتند ما انسان دوست هستیم و با این مسائل مشکلاتی نداریم ولی انقدر کار را طول دادند تا ایران شد آخرین کشوری که پول پرداخت کرده بود و گفتند حالا چون در سبد خرید پول را آخرین نفر پرداخت کرده اید پس در نوبت آخر هم قرار می گیرید. این که می گویم بر این امر یقین دارم از این جهت است که ما واکسن آنفلوآنزا هم خریداری کردیم و از فرودگاه نگذاشتند، منتقل شود؛ چون تصمیم داشتند با ملت درگیر شوند و فشار وارد کنند. مدیریت جهانی شکل گرفته بود که یک کشوری را به گرفتار مشکل کنند که هم توقع را بالا برند و هم نگذارند واکسن گیرمان بیاید. حتی واکسن هایی که چین به ما داد از راه هلال احمر وارد شد و مسیر انسان دوستانه را در پیش گرفتند که کمترین مشکل پیش آید. این امر نشان میدهد این که می گفتند برای ورود دارو و واکسن مشکلی ایجاد نمی کنند، کاملا دروغ بود.
قانعی اشاره کرد: کووکس زمانی را برای تحویل واکسن تعهد داده است که در این زمان هم واکسن به ما تحویل نداد و به قرارداد خود عمل نکردند. البته شاید به صرفه باشد که هنوز از این سبد خارج نشویم چون بحث آنها این است که اگر خارج شوید و مشتری برای واکسن پیدا شود به آنها می دهیم و پولش را به شما می دهیم ولی اگر مشتری پیدا نشود، پولی به شما برنمی گردانیم پس باید مدیریت نماییم و مدبرانه عمل نماییم.
تصمیمی که جسارت می خواستوی در ادامه صحبتهایش درباره تاخیر در ورود واکسن به کشور و افزایش یکباره واردات بعد از خرداد ماه هم به ایسنا می گوید: من در ریز تصمیم گیری های واکسن بودم تا جایی که من اطلاع دارم یک تصمیم را با ریسک آن باید یک نفر می گرفت. یعنی می گفت واکسن خارجی از چین بیاوریم و ریسک عوارض آنرا یک نفر در جمهوری اسلامی قبول می کرد. این یک مسیر اورژانسی بود و واکسن جایی تست نشده بود. وقتی در چنین شرایطی وارد می شوید می بینید که قبلا به قوه قضاییه رفته بودند و یک اعلام برائت گرفته بودند که اگر مشکلی پیش آمد بعدا ما را محاکمه نکنید چون برخی فقط نتیجه خوب را می خواهند و این سبب شد یک مقدار جسارت تصمیم گیری کم شود که پیش خود می گفتند اگر واکسن بیاید و عارضه دهد میخواهند بگویند در صورتی که واکسن آمریکایی موجود بود رفتند از چین واکسن آوردند و این هم حاصل آن تصمیم است.
غیر از چین کسی به ایران واکسن نمی دادتلفیق یک تصمیم سیاسی و بهداشتیوی می افزاید: غیر از چین هم کسی به ما واکسن نمی داد ولی جسارت تصمیم گیری وجود نداشت و همین تاخیر در تصمیم گیری ما را ۶ ماه عقب انداخت و فضای رسانه ای هم از ابتدا شکل گرفته بود. از سوی دیگر تا یک واکسن می آمد گروه ضد واکسن هم کار خویش را آغاز می کردند. در مورد واکسن روسی دیدید که ابتدا عده ای آنرا تخریب کردند و بعد این واکسن را به خود پزشکان زدند. این فضای رسانه ای برای تصمیم گیری یک مدیر بی تأثیر نیست و وقتی لازم است جسارتی کند، چنین نمی کند و این ما را عقب می انداخت. مساله بعدی نوع تصمیم گیری است که هیچ کشوری به شما این حمایت را نمی دهد الا این که چیزی ما به ازای آن بخواهد که این مورد هم در سطح سیاسی بود و من بعنوان یک پزشک از آن سر درنمی آورم ولی می دانم تلفیق یک تصمیم سیاسی با یک تصمیم بهداشتی لازم بود. احیانا یک رویکرد هم عوض شد که سبب شد به سرعت واکسن تامین گردد.
او ادامه میدهد: مبحث مهم دیگر در ارتباط با واکسن، دیپلماسی واکسن است. یعنی کشوری که بتواند دنیا را از یک بیماری نجات دهد جایگاهش عوض می شود. چین بمحض این که تولید واکسن را شروع کرد زیرساخت تولید سه میلیارد دز در سال را هم فراهم نمود و مشخص بود این زیرساخت بیشتر از نیاز خودش است. ما هم در بخشی با زمانِ تولید انبوه چین متقارن شدیم که این عوامل با هم ترکیب شد و به آن شکل واکسیناسیون ما انجام شد، قبل از آن واکسنی نبود.
و اما عملیات گروههای ضدواکسنعضو کمیته علمی ستاد ملی کرونا، تاکید میکند: اگر فضای عمومی و رسانه ای آن زمان را تحلیل کنید جالب است که بدانید به موازات تولید واکسن، گروههای ضدواکسن عملیات خویش را آغاز کردند که بگویند واکسن عوارض دراز مدت دارد و می گفتند چون واکسن مجوز اورژانسی گرفته است، چند سال دیگر عقیم می کند، سرطان می دهند و... و. حال یک سازمانی که می خواست از نوع ساخت واکسن اطمینان حاصل کند هم اجازه ورود به مراحل ساخت واکسن را نداشت. فقط می گفتند نتایج را ببینید و اگر تمایل داشتید به همین دلیل واکسن بگیرید.
بهترین استراتژی این است که واکسن زیر چشم خودمان ساخته شود؛ چونکه واکسن را به آدم سالم می زنیم ولی دارو را به آدم بیمار می دهیم؛ یعنی اگر دارو مشکلی داشته باشد گروه محدودی گرفتار مشکل می شوند ولی اگر واکسن مشکل داشته باشد کل جمعیت گرفتار مشکل می شوند. سخت گیری های که سازمان غذا و دارو به تولید کنندگان داخلی کرد حتی ۱۰ درصد مشمول خارجی ها نشد؛ چون زیر چشمش نبود. هم اکنون مشخص است که مثلاً در برکت چه واکسنی چگونه تولید می شود اما در مورد سایر واکسن های خارجی چنین چیزی نبود و هیچ کدام اجازه بازدید از سایت خویش را به ما ندادند.
او ادامه می دهد: ازاین رو این سوال همیشه در ذهن یک کشور است که نکند من هدف قرار بگیرم؟ دیدید که در مورد یکی از واکسن ها کار به بالاترین مقامات کشید و اعلام گردید که از فلان کشور واکسن وارد نشود؛ چونکه اعلام نمودند که با ما کار دارند و اگر بتوانند بلایی سرمان بیاورند کوتاهی نخواهند کرد؛ پس طبیعی است رهبر یک کشور دراین زمینه اقدام نمایند. با در نظر گرفتن این موارد باید دید که چگونه باید تصمیم گرفت.
وی در همین زمینه می گوید: یکی از کشورهایی که سخت واکسن زدند یا اصلا واکسن نزدند روسیه است چونکه پیشتر بر افکار آنها کار شده بود که با واکسن می توانند بر شما تأثیر بگذارند و در کشور ما هم گروهی که آمدند بر ضد واکسن اقدام نمودند سبب شدند ۱۰ درصد مردم واکسن نزنند و اینها هنوز هم هستند اما چون مقام معظم رهبری آستین بالا زدند و جلوی دوربین واکسن زدند، بسیاری از این مسائل فروکش کرد. اگر شخص ایشان نبودند کار به اینجا تمام نمی شد و اگر دولت میخواست تصمیمی بگیرد به اسم مذهب، تروریست یا بیوتروریست با آن مقابله می شد. در پیش برد امر واکسن بزرگترین خدمت را مقام معظم رهبری انجام دادند و این که واکسن داخلی را تزریق کردند در شرایطی که عدم اطمینان به واکسن داخلی وجود داشت بسیار کمک کننده بود.
وی اضافه کرد: اگر مقرر است تاریخ شفاهی از رویدادهای کرونا در ایران تهیه کنیم؛ باید حوادث پیرامون یک مبحث را در یک مقطع کنار هم بچینیم و بگوییم چه زمانی رهبری می آیند واکسن می زنند؟ زمانی که ضد واکسن ها جلوی مجلس و... تجمع کردند. وقتی مسئولی هم ببیند چنین شرایطی وجود دارد تصمیم گیری را به تاخیر می اندازد. در مجموع اینها ناگفته هایی است که تصمیمات به سبب ابهام عقب می افتاد.
سرانجام قرارداد ۶۰میلیون دزی با اسپوتنیک روسیهعضو کمیته ملی واکسن کرونا درمورد سرانجام قرارداد تحویل ۶۰ میلیون دزی واکسن اسپوتنیک روسی هم به ایسنا می گوید: بنای واکسن روسی دو دزی بود. یکی آدنوویروس ۵ و دیگری ۲۶ که یکی از این انواع را نتوانست به خوبی رشد دهد؛ ازاین رو هم خودش و هم سایر کشورها را گرفتار مشکل کرد. پس از این اتفاق آمد اسم این واکسن را گذاشت اسپوتنیک لایت یعنی همان یک دزی، دو بار تزریق شود. این مورد مقداری کار را عقب انداخت؛ یعنی دز اول تزریق شده بود و دز دوم آن در دسترس نبود. قرارداد ما برای ۶۰ میلیون دز هم بر مبنای دو دز بود که بعدا اعلام نمود اگر تک دزی می پذیرید همان را ببرید. در مورد تک دز آن شرکت اکتوور در ایران قرارداد بست تا به شکل تحت لیسانس تولید صورت گیرد ولی تصمیم گیری پیرامون تحویلِ واکسن ساخته شده با کشور مبدا است.
MRNA؛ تکنولوژی که باید به آن دست یابیماو همینطور در مورد تولید واکسن MRNA ایرانی کرونا هم میگوید: یک عرضه ای داشتم که کار ساخت ۲۶ واکسن غیر از کرونا بر پایه MRNA در دنیا درحال آغاز است. MRNA یک تکنولوژی است که اگر تا ۵ سال آینده بر آن سوار نشویم، وابستگی جدی به محصولات آن پیدا می نماییم. اصلا مبحث تنها واکسن نیست بلکه تکنولوژی آن مهم می باشد. واکسن، یکی از محصولات MRNA است ولی قدرت آن به حدی است که تنها دو ماه پس از ورود هر عامل ویروسی می تواند واکسن آنرا به ما بدهد. این تکنولوژی سبب شد آمریکا هم ظرف دو ماه واکسن بسازد. اگر این تکنولوژی در ایران به مرحله تولید نرسد، حتما سال آینده به واکسن ها و داروهای ضد سرطانی که پشت سر این واکسن با این تکنولوژی می آید وابسته می شویم و این به معنای خروج ارز از کشور است. خوشبختانه شرکتی هم در ایران پای تولید این واکسن ایستاد که اگر به مرحله تولید برسد معادل واکسن مدرنا خواهد بود. نکته مهم در مورد این واکسن MRNA این است که واکسن دو دزی است و شما می توانید یک دز آنرا مثلاً بر پایه سویه دلتا و یک دز را بر پایه سویه امیکرون تزریق کنید و این یعنی حتی پیش از اینکه جهش جدید به کشور ما برسد می توانیم واکسیناسیون را با آن جهش انجام دهیم.
پشت صحنه واکسنی که مردم این روزها به سادگی تزریق می کنندوی می افزاید: یکی از اشکالات تولید این واکسن این بود که برای تولید آن نیازمند ماشینی بودیم که به ما نمی دادند و خوشبختانه یک فناور در مشهد پیدا شد که این ماشین را ساخت و تحویل داد؛ یعنی حالا ماشین آلات این واکسن را می توانیم به شکل سریال بسازیم. مشکل دیگر بر سر مواد اولیه بود که حالا در داخل دارد تولید می شود. در واقع در پشت صحنه واکسنی که مردم تزریق می کنند، نمی دانند چند شرکت در تلاش هستند که مواد اولیه، ماشین آلات و... بسازند. این واکسن ان شاءالله سال بعد به کار می آید و پزشکان و داروسازان چند سال بعد متوجه می شوند که چه همت خوبی برای دستیابی به این تکنولوژی شکل گرفته است.
وی در پاسخ به این پرسش ایسنا که آیا از مبلغ یک میلیارد یورو صندوق توسعه ارزی که مقام معظم رهبری دستور دادند در زمینه کرونا هزینه شود، مبلغی هم در اختیار واکسن سازها قرار گرفت یا خیر؟، می گوید: مبلغی از آن پول برای حمایت واکسن سازها صورت نگرفت. تنها یک مرتبه شورای عالی امنیت ملی نشست و به واکسن وزارت دفاع، واکسن انستیتو پاستور و واکسن انستیتو رازی پولی داد که آن هم از دلاری بود که وزارت بهداشت داشت و گفت بخشی به واکسن سازها داده شود که اینها هم دولتی هستند و باید کسی هم پیدا می شد تا ریال آنها را بدهد. در هر صورت حمایتی از بخش خصوصی صورت نگرفت. در مورد این یک میلیارد یورو باید بدانیم که سیستم بهداشتی اصلا نمی توانست از کسی که کرونا دارد هزینه دریافت کند و این بیمارستان های وزارت بهداشت را به ورشکستگی می رساند و این در شرایطی بود که درآمدهای بیمارستانی از بین رفته بود. کل این یک میلیارد یورو خسارتی بود که به بخش درآمدی وزارت بهداشت زده شد چون قرار بود از بیماران پول نگیرند.
چرا دیگر بررسی پرونده های واکسن، اولویت سازمان جهانی بهداشت نیست؟ رئیس پیشین انستیتو پاستور ایران درباره اقدامات واکسن سازهای داخلی برای دریافت تاییدیه های سازمان بهداشت جهانی، می گوید: در تجربه ۶ ساله مدیریت انستیتو پاستور، یک واکسن سل داشتیم که واکسن بسیار خوبی بود و احتیاج به تاییدیه سازمان بهداشت جهانی داشتیم چون کشورهای دیگر هم آنرا می خواستند. ما سعی کردیم که تاییدیه آنرا بگیریم ولی صحبت آنها این بود که تایید این واکسن اولویت نیست، این همه از این نوع واکسن در کشورهای دیگر وجود دارد و متقاضی می تواند از آنها واکسن بخرد. اکنون هم اولویت اصلی سازمان بهداشت جهانی بررسی سریع پرونده ها نیست چون واکسن به اندازه کافی موجود است. یک ادبیات باید به خوبی شناخته شود که آنهم واگذاری تاییدیه واکسن از سمت سازمان بهداشت جهانی به ایران است. در واقع این یعنی اگر ایران واکسنی را تایید نمود، این تایید معتبر است که به این مجوز، تاییدیه NRA می گویند و ایران این تاییدیه را دارد و اگر واکسنی را تایید کند یعنی قوانین سازمان بهداشت جهانی را پاس کرده است. البته اگر شرکتی بخواهد به صادرات فکر کند یکی از مدارک مورد نیاز، تاییدیه سازمان بهداشت جهانی است. ما فقط باید به این فکر نماییم که در صورت احتیاج به صادرات باید به سمت گرفتن تاییدیه برویم درغیر این صورت برای تولید و مصرف داخل داشتن تاییدیه سازمان بهداشت جهانی مزیت نیست.
سیاستی که دوام نخواهد داشتوی همینطور می افزاید: در مورد کشورهایی که تنها تزریق نوع خاصی از واکسن را برای مسافرینشان می پذیرند باید گفت تعداد مسافرین خیلی زیاد نیست که مساله اصلی ما باشد و همان سبد کووکس برای این مسافران کفایت می کند. مبحث مهم این است که کشورها برای فروش واکسنشان یک سیاست درست کردند و آنهم این است که می گویند اگر فلان واکسن را زدی می توانی وارد کشور من شوی که این مورد خلاف انسانیت است و مبنای علمی ندارد. این سیاست دوامی نخواهد داشت؛ چونکه کشورها گردشگر های خویش را از دست می دهند و احیانا همان تست PCR منفی کفایت خواهد نمود.
تبعات تصمیم در شرایطی که حالت عادی نداشتاو درباره تاخیر در آغاز واکسیناسیون کودکان هم می گوید: در این مورد هم احتیاج به یک جسارت وجود داشت. حالا دو سال از کرونا گذشته است و گروهی هستند که برای امور احتیاج به شواهد دارند؛ یعنی مقالات مختلف این زمینه را بیاور تا من بپذیرم که برای کودکان واکسن بزنیم. این امر باتوجه به تازگی کرونا و عدم حضور کودکان در کارآزمایی های بالینی ابتدایی، شدنی نیست. سیاست گذار احتیاج به شواهد دارد ولی اگر صبر کند تا با شرایطی که ذکر کردم شواهد پیدا کند، خسارت هم باید بدهد. هم اکنون هر روزِ کرونا همین است؛ یعنی با دوتا شواهد یا باید تصمیمی بگیری که ریسک آنرا بپذیری یا اگر بخواهی صبر کنی تا شواهد به اندازه جمع شود بعدا باید با عوارض دیر تصمیم گرفتن مواجه شوی. هر تصمیمی یک تبعاتی دارد و باید دید چه تصمیمی میتوان گرفت آنهم در شرایطی که ما درحالت عادی قرار نداریم.
تصمیم استراتژیک ایرانشرایط کنونی؛ نیازمند مدیریت دولتیقانعی در خاتمه بخش نخست گفتگوی خود با ایسنا تاکید می کند: به صورت یقین دیدیم که اثر واکسن در سنین بالای ۶۰ سال حدود ۳ تا ۴ ماه بود؛ ازاین رو چون از سال بعد کرونا به اپیدمی تبدیل می شود؛ حتما باید واکسیناسیون مکرر داشته باشیم تا به ابتلای موردی برسیم؛ بنابراین این تصمیم که واکسن در ایران تولید شود خیلی استراتژیک بود که به همت شرکتهای دانش بنیان صورت گرفت اما، اکنون شرایط نیازمند مدیریت دولتی است یعنی نباید زیرساخت را رها نماییم. دولت باید اعلام نماید که فلان قدر هزینه می دهد و به واکسن ساز سفارش ساخت واکسن می دهد تا شرکت واکسن بسازد و در انبار نگه دارد تا ببیند چه پیش خواهد آمد. این حمایت وجود ندارد. واکسن یک محصول استراتژیک است و یک کشور باید برای یک سال، ذخیره استراتژیک واکسن داشته باشد. هم اکنون هم واکسن ساز به تعداد کافی داریم و هم می دانیم اثر واکسن کرونا مادام العمر نیست و به دزهای بعدی لازم است پس باید دولت پیش خرید کند نه این که به شرکت بگوید تولید کن اگر لازم داشتم واکسن را می خرم. تنها مشتری واسکن دولت می باشد و سفارش و خرید واکسن باید تصمیم استراتژیک سال بعد کشور باشد. هنوز پیامی به واکسن سازان برای تولید و ذخیره واکسن داده نشده است.
بخش دوم گفت و گوی تفصیلی ایسنا با دکتر مصطفی قانعی درباره شناسایی و مدیریت بیماری کرونا در کشور، متعاقبا ارسال می شود.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب