مقایسه همه گیری طاعون و کرونا
در نشست نقد کتاب «طاعون و افول تمدن اسلامی» نوشته مایکل والترز دالس با ترجمه قربان بهزادیان نژاد درباره این کتاب و تأثیرات و تغییراتی که طاعون در قرن چهاردهم ایجاد کرد سخن گفته شد. همین طور با مقایسه همه گیری طاعون و کرونا، به مشابهت های رفتاری در بهداشت عمومی پرداخته شد.
به گزارش آزمایشگاه رادین به نقل از ایسنا، غلامرضا ظریفیان رئیس اندیشگاه سازمان اسناد و کتابخانه ملی در نشست نقد و بررسی این کتاب که در محل این اندیشگاه برگزار شد، اهمیت کتاب را بررسی یک پاندمی فراگیر و یک بیماری عالم گیر در دوران بعد از تمدن اسلامی در قرن چهاردهم میلادی عنوان نمود و اظهار داشت: برخی معتقدند پاندمی ها، مقدمه تغییرات بزرگ و بنیادین در طول تاریخ بشریت بوده است. یکی از فاکتورهای مهم رنسانس را هم شیوع پاندمی طاعون عنوان کرده اند و اکنون نیز با یک شیوع وحشتناک و خانمان سوز با عنوان کرونا روبه رو هستیم. در چنین شرایطی برخی معتقدند که از این پس می توان دنیا را به پیشاکرونا و پساکرونا تقسیم کرد.
رئیس اندیشگاه سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران با اشاره به اینکه موضوع بررسی پاندمی ها بین رشته ای است، اظهار داشت: این امر ابعاد مختلف زندگی انسان را در برمی گیرد و به لحاظ مباحث وجودشناسی، معرفتی و نگاه الهیاتی و نیز مسائل انضمامی اقتصادی، فقر، گرسنگی، فاصله طبقاتی و مشکلات روحی-روانی و تحولات فرهنگی و سیاسی نقش ایفا می کند.
او به اهمیت و جایگاه این کتاب به ویژه در عصر حاضر پرداخت و اظهار داشت: دالس (نویسنده اثر) تلاش نموده باتوجه به علاقه ای که به مساله تحولات طاعون سیاه داشته به سراغ اسناد برود و منابع مختلف تاریخی و غیرتاریخی را مورد توجه قرار دهد.
ظریفیان به نقد و بررسی کتاب «طاعون و افول تمدن اسلامی» پرداخت و اظهار داشت: ۲۵ صفحه اولین چاپ دوم این کتاب به مقدمه ای بسیار عالمانه اختصاص دارد که می توان گفت این مقدمه به تنهایی یک مقاله باارزش علمی است؛ در این مقدمه پروسه فرهنگی-اجتماعی و تخصصی این پاندمی شرح داده و به بهانه این پاندمی وارد بحث کرونا شده است.
آثار اپیدمی ها
در ادامه قربان بهزادیان نژاد، استاد میکروب شناسی و پژوهشگر علوم بین رشته ای بعنوان مترجم کتاب اظهار داشت: در زمان ترجمه این کتاب تصور نمی کردم جامعه و افراد آن در عصر حاضر، تجربه ای مشابه را پیش رو داشته باشند. موضوع کتاب، مرگ سیاه است که در زبان فارسی آنرا به طاعون یا افول تمدن اسلامی بازگرداندیم؛ اصولا در تاریخ اجتماعی، طاعون در غرب و شبه طاعون شرق به صورتی همه اپیدمی ها و پاندمی ها را شامل می شود و تعریف دقیقی از طاعون وجود ندارد، البته مرگ سیاه شباهت های بسیار زیادی به طاعون دارد.
بهزادیان نژاد بی توجهی به پیش فرض های نویسنده را مانع فهم دقیق اثر عنوان و اشاره کرد: لازم و لازم است که توجه ویژه ای به پیش فرض های نویسنده این اثر داشته باشیم، در غیر این صورت فهم مطلب دشوار به نظر می آید. به همین دلیل باید بپذیریم که اصولا اسلام جن و چشم زخم را قبول دارد، در دوران مکی و مدنی اسلام در آیات تفاوت هایی است و در زندگی پیامبر(ص) تفاوت هایی در میزان قدرت جن وجود دارد و اما بالعکس، هیچ یک از فرقه های اسلام سحر و جادو را نمی پذیرند. دالس معتقد می باشد در اسلام همه پنج مذهب نسبت به سحر و جادو شدیداللحن برخورد می کنند و نیز اصولا در اسلام گناه نخسین وجود ندارد.
او سپس بیان کرد: نویسنده در این اثر بصورت گذرا آثار اجتماعی و سیاسی طاعون ها را مورد بحث قرار می دهد؛ در تغییر حکومت رم، در سقوط سلسله ساسانی و در جایگزین شدن عباسی ها بجای اموی ها این امر موثر بوده است. همین طور طاعون ترکیب جمعیتی را تغییر داد و اصولا نهضت ترجمه هم به صورتی تحت تاثیر این اپیدمی ها قرار داشت. دالس در این اثر به گفتمان های غالب هم اشاره می کند که منظور گفتمان پزشکی و دینی است که ریشه در یونان باستان دارد و تغییراتی را ایجاد می کند، نمادهای این پزشکی ابن سینا، رازی، ابن رشد و... هستند. این پزشکی نظریه به وجود آمدن اپیدمی را هوای آلوده می داند که موجب بیماری و انتشار می شود و درمان های آن نیز برمبنای شیوه های مادی است بطورمثال حجامت، دود دادن و دارودرمانی.
بهزادیان نژاد در ادامه با ارائه توضیحاتی درباره گفتمان دینی اپیدمی ها در جهان اسلام، به تاثیرات اقتصادی بیماریهای همه گیر اشاره نمود و اظهار داشت: بی ثباتی اقتصادی دراین زمینه نخستین بحث و چالش است، نیروی کار به شدت کاهش پیدا می کند و حتی کشاورزان نیرویی را برای برداشت محصولات خود پیدا نمی کنند، خیلی از صنایع دستی که در آن دوران صنعت با درآمدی بالا بودند از بین می روند و زمینه برای ورود کالاهای خارجی فراهم می شود.
او اظهار نمود: تاثیرات فرهنگی و اجتماعی موضوع دیگری است که نویسنده در این اثر مورد بحث قرار داده؛ یک نوع بی میلی به ادامه حیات شکل می گیرد بطوریکه ازدواج ها کاهش پیدا می کند و افراد علاقه ای به فرزندآوری ندارند. در همین مسیر، گروه های خیری شکل می گیرد و یک بازخوانی در نهاد علما صورت گرفته و نقش واسط بین حکومت و مردم برجسته می شود. دالس دست اندازی به اموال و دارایی های مردم توسط عمال حکومت را به شکل مفصل مورد بحث قرار می دهد و فروپاشی حکومت ممالک در ادامه تحت تاثیر این پاندمی اتفاق می افتد.
بهزادیان نژاد به مقایسه تبعات مرگ سیاه در غرب و شرق پرداخت و اظهار داشت: مرگ سیاه به ظهور اندیشه های منتهی به رنسانس کمک می نماید و پزشکی نوین نهادینه می شود اما در شرق نوعی دنیاگریزی شکل می گیرد و مردم آسان تر مساله را می پذیرند و عوارض روحی و روانی کمتری نسبت به غرب دارند بطوریکه در غرب فرار بجای ماندن تشویق و به علل مادی بیشتر توجه می شود. بینش مرگ در غرب با زندگی در هم می آمیزد و جدالی بین زندگی و مرگ رخ می دهد.
اپیدمی ها مرز نمی شناسند
سپس یوسف اباذری، جامعه شناس و پژوهشگر در این جلسه اظهار داشت: خواندن ترجمه این کتاب برای من بسیار باارزش بود که با مطالعه آن به نکاتی دست یافتم که بسیار اهمیت داشت. گمان می کردم وقایع تاریخی علل دیگری دارد که در این اثر این امر بصورت شفاف تر عنوان شد. طاعون در غرب و در تاریخ ایران تاثیر داشته و نکاتی دراین زمینه نمایان شد که می تواند برای عصر حاضر و آیندگان مفید واقع شود.
اباذری اضافه کرد: با مطالعه آثار این چنینی و آگاهی نسبت به تاریخ بی شک بهتر می توانستیم کرونا را بعنوان یک بحران و بیماری همه گیر مدیریت نماییم. امروز همه بشر به جایگاه و اهمیت علم واقف هستند و می دانیم جهان در عصر مدرن به سر می برد. ما در دوران شکوفایی علم به سر می بریم اما با پیشرفت های متوالی علوم می توان انتظار داشت در ۱۰۰ سال آینده علم فعلی بشر، کودکانه و ابتدایی به نظر آید.
اباذری با اشاره به اینکه طاعون منجر به تغییرات عجیبی شد، به توجه به بهداشت همگانی در آن دوران اشاره نمود و اظهار داشت: در آن دوران دریافتند که قرنطینه و ایجاد بهداشت در سطح کلی و مداوای همگان راهکاری برای برون رفت از بحران طاعون است، این امر حتی به تغییر شکل دولت ها منجر گردید. یکی از اموری که امروز نیز در وضعیت کرونا مطرح است موضوع «بهداشت همگانی» است به این معنا که خدمات پزشکی در اختیار عموم جامعه قرار بگیرد. نمی توان بهداشت و خدمات درمانی را به افراد خاصی اختصاص داد و انتظار داشت جامعه ایمن بماند!
این جامعه شناس افزود: باید در ایجاد بهداشت جامعه، دولت یا بطور کلی حکومت و نیز همه افراد جامعه شامل فقرا، افراد طبقات پایین و میانی و... کوشا باشند تا سلامت جامعه حفظ شود و اگر کسی بیمار شد تلاش جامعه در امتداد مداوای این فرد باشد. این مهم یکی از نتایجی بود که بعد از طاعون یا مرگ سیاه در غرب به وجود آمد و آثار آن برای همه نمایان شد، بطوریکه دولت های شرقی زمانی که به این امر واقف شدند از آن بهره بردند.
اباذری اظهار داشت: در قرون پانزدهم و شانزدهم زمانی که دولت ها شروع به وضع یک سری مقررات برای حفظ سلامت همگانی کردند، افرادی به این عملکرد با افکار و ایده های خود حمله کردند و معتقد بودند که با این روش آزادی مردم سلب می شود و این روش مخل زندگی مردم می شود.
او با اشاره به انتقاد میشل فوکو از سازمان ها همچون سازمان بهداشت جهانی، بیان کرد: او مدعی بود این سازمان ها در بدن، بهداشت، نحوه زندگی و... مردم دخالت می کنند اما کرونا نشان داد این اتفاق به چه میزان یک جانبه است؛ واکسن کرونا را شرکت های خصوصی می سازند و از پول مالیات دهندگان بهره می برند، در این بین سازمان بهداشت جهانی موافق در اختیار گذاشتن فرمول تولید واکسن در همه کشورها بود و تاکید داشت بدون تزریق واکسن به کشورهای جهان سوم، بی شک کشورهای دیگر نمی توانند به سلامت خود در مقابل کرونا دست یابند.
این جامعه شناس اضافه کرد: تغییرات آب و هوایی برمبنای تحقیقات صورت گرفته و نیز باتوجه به مطالب آورده شده در ترجمه این کتاب یکی از فاکتورهای مهم عنوان شده که این فرضیه اکنون قوت گرفته است.
او با تاکید بر اینکه نمی توان بهداشت و سلامت جامعه و بطور کلی وضعیت جهان را به شرکت های خصوصی محول کرد اظهار داشت: این مهم نیازمند برنامه ریزی کلان است. در ایران تعدادی از شرکت های دانش بنیان داوطلب ساخت واکسن شدند و دسته دیگری از شرکت های تجارت بنیان خواهان واردات واکسن شدند. در هر دو صورت سلامت و بهداشت مردم به دست شرکت های خصوصی افتاده است که هریک به فکر منافع خود هستند. البته همه مردم باید در بهداشت جمعی و همگانی دخیل باشند. یکی از درس هایی که به دنبال شیوع ویروس کرونا آموختیم، مشابه نتیجه ای است که در طاعون یا مرگ سیاه به وجود آمد؛ به عبارت دیگر ما آموختیم که برای مدیریت این شرایط و مهار بحران فعلی باید به سراغ بهداشت عمومی برای همه مردم جامعه حتی فقیرترین افراد رفت چونکه همه به یکدیگر متصل هستند؛ طاعون یا کرونا مرز نمی شناسد و سلامت کشورهای پیشرفته و ثروتمندترین مردم وابسته به سلامت کشورهای جهان سوم و فقیرترین اقشار جامعه است.
این جامعه شناس به وظیفه رهبران کشورها در شیوع ویروس ها همچون طاعون در آثار باقی مانده از گذشتگان اشاره و اشاره کرد: در این آثار آمده است که رهبران کشورها باید مسئولیت آنرا بپذیرند. تصور می کنم جهان پس از مرگ سیاه جهان سابق نبود که آقای بهزادیان نژاد بعنوان مترجم این اثر به درستی به این مساله اشاره نمود. بدیهی است که دنیای پس از کرونا نیز آموزه هایی را برای ما و آیندگان به یادگار می گذارد، نمی توان سلامت، زندگی و مرگ مردم را دراین زمینه نادیده گرفت و نمی توان پذیرفت که این آیتم ها در اختیار سازمان هایی قرار گیرد که به منافع شخصی خود توجه دارند؛ ما به محیط زیست و سلامت همگان و عدالت در نزد همگان باید دقت و دقت کنیم و این مهم را کرونا بار دیگر بر ما متذکر شد.
کرونا نتیجه آلودگی محیط زیست است
در ادامه نشست مجازی نقد و بررسی کتاب «طاعون و افول تمدن اسلامی»، منوچهری با اشاره به اینکه این اثر از نظر تاریخی اثری عمیق است و بهزدیان نژاد به خوبی از پس ترجمه این کتاب برآمده، اظهار داشت: این کتاب به رغم اینکه ترجمه است اما ارزش علمی اولیه خودرا اصالتا حفظ نموده است، چندین مرتبه این اثر ترجمه شده را مرور کردم و دریافتم که مخاطب در خواندن و مطالعه کتاب به سبب وفور مفاهیم و مباحث بسیار با مشکلی روبه رو نمی گردد. در چاپ دوم به ویژه بواسطه مقدمه آورده شده، کتاب «طاعون و افول تمدن اسلامی» به خوبی برای مخاطب معرفی شده است ضمن اینکه وجود مباحث و مسائل فعلی (شیوع ویروس کرونا) به سبب موضوعیت داشتن با شرایط حال حاضر اهمیت این اثر ترجمه شده را افزون کرده است.
او اشاره کرد: موضوع فلسفه سیاسی و تغییر است که این اثر را بااهمیت و مطالعه آنرا ضروری می کند. این کتاب دستور کار بسیار بزرگی داشته است و تلاش نموده همه مسائل و جوانب را درباره طاعون در خاورمیانه با تمرکز بر طاعون قرن هشتم و نهم مدنظر قرار دهد. این اثر به تعبیری برای خواننده اقناع کننده است. عدم انسجام مطالب همچون کاستی های این اثر است که به سبب بزرگی و گستردگی کار این مساله می تواند طبیعی به نظر برسد.
منوچهری اظهار داشت: برمبنای منابعی که در چندین سال اخیر کار شده، یکی از علل شیوع طاعون و ایپدمی ها جنگ است، طاعون قرن چهاردهم در ۱۰ سال ابتدای جنگ های صدساله رخ می دهد، جنگ جهانی اول در سال ۱۹۱۴ تمام می شود و در سال ۱۹۱۸ آنفلوآنزای اسپانیایی شایع می شود که تلفات زیادی را با خود به همراه دارد.
او تاکید کرد: جهش های ژنتیکی شوخی نیست و به آسانی و سادگی رخ نمی دهد، اهمیت این امر بیش از آن چیزی است که نویسنده در اثر خود به آن اشاره نموده است. ما نیازی به اینکه پاسخی از جنبه الهیات به کرونا بدهیم نداریم، کرونا نتیجه آلودگی محیط زیست است و آلودگی محیط زیست توسط بشر به وجود آمده است. برهمین اساس برای فهم پدیده طاعون و کرونا باید توجه بیشتری به مسائل زیست محیطی داشته باشیم.
وی در ادامه بیان کرد: نویسنده مقایسه ای بین طاعون در خاورمیانه و مرگ سیاه در اروپا می کند اما نمی دانم به چه دلیلی از مساله ای غفلت می کند که بسیار بااهمیت است و این مساله مربوط به تغییرات است؛ نویسنده بیش از هرچیزی به افول نظر دارد اما این امر درباره اروپا رخ نمی دهد، اتفاقی که در اروپا رخ می دهد این است که جمعیت کاهش پیدا می کند که اثر فوری در توزیع ثروت دارد. در اروپا یکی از وظایف کلیسا و کشیش هر روستا این بود که وقایع را بصورت روزانه ثبت کند به همین دلیل تمام مباحث تاریخی و اجتماعی اروپاییان مستند است. آنها در برخورد با طاعون با دو دیدگاه ادامه حیات می دهند، مصرف گرایی در آنها ترویج می یابد، لباس های فاخر استفاده می نمایند و به همین دلیل طاعون موجب می شود تجارت خارجی در اروپا گسترش یابد و این امر بسیار بااهمیت است و اما عده ای با نگرش به آن دنیا ادامه می دهند و ثروت خودرا به کلیسا می بخشند و کلیساها معدن ثروت می شوند.
در آخر قربان بهزادیان نژاد در پاسخ به نقد و بررسی های صورت گرفته از کتاب «طاعون و افول تمدن اسلامی» اظهار داشت: به اعتقاد من در کتاب های پزشکی و منابع رشته های آزمایشگاهی، همیشه هم نشینی جنگ، فقر، قحطی، همه گیری ها، سوءتغذیه و... وجود داشته اما در ادبیاتی که در جامعه ایرانی درباب تغییرات وجود دارد، بیماریها و همه گیری ها نقش محوری و اساسی ایفا نمی نماید.
او اضافه کرد: این کتاب برگزیده شد تا نوعی هشدار به نقش بیماریها در کنار دیگر عوامل باشد. ما در سالهای قبل بیماریهای نوظهور و یا قبلا از صحنه خارج شده و باردیگر ظهورکرده را بطور فراوان شاهد بوده ایم. دیده شدن تحولات در کنار بیماریها و به ویژه همه گیری ها در تاریخ بشر بسیار حائز اهمیت می باشد.
بگفته بهزادیان نژاد، تغییرات محیط زیست و تکامل در عرصه موجودات یا میکروارگانیسم ها یا حیوانات بزرگ تر در مرگ سیاه مورد توجه نویسنده بوده است.
او همین طور درباره انتخاب عنوان کتاب اظهار داشت: احوالات و فضای روحی و روانی افراد در زمان ترجمه یا نگارش اثر بر نتیجه حاصله موثر است. به ویژه زمانی که در ترجمه از علوم و تجارب دیگران استفاده می کردم کاملا مشخص بود که نویسنده می خواهد موضوعی را مطرح کند و آن موضوع این است که در جهان اسلام عنصر عقل مغلوب نگرش های تحجرگرایانه و جهل گرایانه شده است.
این پژوهشگر و مترجم اشاره کرد: بعنوان فردی که در مجموعه بهداشت و درمان درحال فعالیت است این مساله را که تعدادی از افراد ناتوان در استفاده از امکانات حداقلی برای درمان هستند به خوبی لمس می کنم. تکرار مجدد تاریخ حول یک پدیده بیماری با همه کوشش های جامعه علمی، تقابل دین و علم و نیز تقابل انسان مدرن و انسان سنتی را نشان میدهد.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب